W drugiej połowie XIX wieku na na terenie autonomicznej Galicji powstała możliwość tworzenia polskich organizacji społecznych, sportowych i paramilitarnych. Nie inaczej było w Tarnowie, gdzie działały Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół”, Tarnowskie Towarzystwo Strzeleckie, a w późniejszym okresie także Towarzystwo Sportowo-Gimnastyczne „Strzelec” i Polska Drużyna Strzelecka.
Druga połowa XIX wieku to okres budowania na terenie autonomicznej Galicji polskich organizacji, działających w ramach obowiązującego prawa, ale stawiających sobie za cel budowę struktur, które mogłyby przyczynić się, w sprzyjającym momencie i okolicznościach, do odbudowy niepodległego państwa.
Nie inaczej było w Tarnowie. Już w 1866 roku reaktywowano działalność Tarnowskiego Towarzystwa Strzeleckiego, którego członkowie odbywali oficjalne i legalne ćwiczenia oraz zawody strzeleckie. Towarzystwo nawiązywało do tradycji Bractwa Kurkowego, ale nie ograniczało się do szkolenia strzeleckiego, organizując również uroczystości obchodów 500 rocznicy bitwy pod Grunwaldem, 120 rocznicy uchwalenia Konstytucji 3 Maja, czy 50 rocznicy wybuchu powstania styczniowego.
Od 1884 roku działało w mieście, z inicjatywy Ignacego Przybyłkiewicza, Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół”, w ramach którego działały m.in. sekcje szermiercza i strzelecka, a od 1912 roku także drużyna polowa. Jej dowódcą był Karol Kucharski.
W 1911 roku Juliusz Górecki rozpoczął tworzenie w Tarnowie tajnego Związku Walki Czynnej, na wzór organizacji założonej kilka lat wcześniej we Lwowie. W roku następnym na bazie Związku Walki Czynnej powołano Towarzystwo Sportowo-Gimnastyczne „Strzelec”. Członków - w większości uczniów szkół średnich i studentów - sformowano w sekcje, plutony i kompanie. Zakupione za pieniądze organizacji stare karabiny pozwalały rozpocząć regularne ćwiczenia. Odbywały się one dwa, trzy razy w tygodniu w okolicach Góry Świętego Marcina, na błoniach niedaleko zbiornika wodociągowego oraz w rejonie Starego Cmentarza. Dwukrotnie wizytował ćwiczenia tarnowskiego „Strzelca” Józef Piłsudski – po raz pierwszy w roku 1913, po raz drugi tuż przed wybuchem wojny – w lipcu roku 1914.
Najliczniejszą, choć najpóźniej założoną organizacją, była powołana w lutym 1913 roku Polska Drużyna Strzelecka. Jej pierwszym prezesem został Stanisław Machalski, nauczyciel gimnazjum. Drużynę założyło 16 osób, w większości jeszcze uczniów, ale szybko rozrosła się do ponad siedemdziesięcioosobowego oddziału. Kompanią kadrową dowodził Władysław Langner (ps. „Złom”), późniejszy generał Wojska Polskiego.
PDS prowadziła intensywne szkolenie wojskowe i kursy sanitarne, gromadzono broń i umundurowanie, planowano zorganizowanie szkoły podchorążych, ale wybuch wojny uniemożliwił realizację tych projektów.
Oddziały drużyn strzeleckich istniały także w okolicznych miejscowościach, m.in. w Tuchowie, Ryglicach, Zbylitowskiej Górze, Koszycach Wielkich, Lisiej Górze i Wierzchosławicach.
Dzięki tej aktywności latem 1914 roku wyjechało z Tarnowa do Legionów Polskich łącznie 812 żołnierzy. Reprezentowali oni trzy środowiska – „Sokoła”, „Strzelca” i Polskich Drużyn Strzeleckich. Część z nich na własną rękę docierało do Krakowa i tam zgłaszali się do wojska, większość wspólnie opuszczała Tarnów w zorganizowanych, kilkudziesięcioosobowych grupach.
Jako pierwsi odjechali 4 sierpnia na Olendry do Krakowa członkowie PDS. Oddział liczył 43 osoby, pod dowództwem Władysława Langnera. Jego członkowie weszli w skład 1 kompanii kadrowej. Drugi oddział „drużyniaków”, w liczbie 41 osób, wyjechał z Tarnowa 8 sierpnia, trzeci w sile 43 osób – 14 sierpnia. Według ówczesnych spisów do Legionów trafiło ponad 470 członków PDS z Tarnowa i regionu.
6 sierpnia 1914 roku wyjechał do Krakowa pierwsza grupa 70 członków „Strzelca”, kilka dni później następnych 48 członków tej organizacji, w tym dwie kobiety, dołączyło do formujących się w Krakowie oddziałów polskich.
Członkowie „Sokoła” z kolei po wybuchu wojny wyjechali do Lwowa, by wejść w skład Legionu Wschodniego. W pierwszej grupie tarnowian znajdowało się 39 członków „Sokoła” w drugiej, która wyjechała z miasta 14 sierpnia, 83 osoby. Sformowano także trzecią grupę, liczącą około 100 osób. W sumie więc środowisko „Sokoła” zmobilizowało w sierpniu 1914 roku ponad 200 swoich członków.
Idea tworzenia polskich sił zbrojnych spotkała się w społeczności Tarnowa z bardzo pozytywnym odzewem. W sierpniu 1914 roku powołano decyzją Rady Miejskiej Powiatowy Komitet Narodowy, na czele którego stanęli Władysław Jaśkiewicz, emerytowany Naczelnik Sądu oraz Tadeusz Tertil. Rada Miejska przeznaczyła również na potrzeby Legionów Polskich kwotę 100 tysięcy z funduszy przeznaczonych budowę teatru.
Wyjeżdżających starano się w miarę możliwości finansowych i organizacyjnych wyposażyć w mundury, ekwipunek wojskowy, a nawet broń i pieniądze. W największej sali budynku „Sokoła” stworzono koszary, w pozostałych pomieszczeniach działały: kuchnia, pracownia szewska, pralnia i szwalnia.
Wyjeżdżających żegnały wzdłuż ulicy Krakowskiej i na dworcu kolejowym tłumy tarnowian.
